دانشجوی دکتری مدیریت راهبردی فضای سایبر/ امنیت سایبر دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی
چکیده
فضای سایبر عرصه جدیدی در برابر زندگی انسان امروزی گشوده و فرصتها و تهدیدهای فراوانی را فراروی بشر قرار داده است. ظهور این فضا، اغلب حوزهها را دستخوش تغییر و تحول نموده است. ازجمله موضوعات مهمی که با پدیدار شدن فضای سایبر با تحول مواجه شده، جنگ است. فضای سایبر بهعنوان عرصه پنجم نبرد، منجر به شکلگیری نسل جدیدی از جنگها گردیده که از آن با عنوان جنگ سایبری یاد میشود. با گسترش فضای سایبری در تمامی شئون زندگی، بشر بیشازپیش به این فضا وابسته شده است. به همین دلیل بروز جنگ سایبری و تعرض به داراییهای وابسته به این فضا میتواند خسارتها و پیامدهای ناگواری داشته باشد. وابستگی شدید زیرساختهای حیاتی کشورها به فضای سایبری و امکان حمله به این زیرساختها، نگرانیهای جدیای برای دولتها به وجود آورده و از طرفی نبود قوانین بینالمللی پذیرفتهشده در حوزه جنگ سایبری، موجب تشدید این نگرانیها شده است. با این اوصاف در مقاله حاضر در پی آنیم که چالشها و مشکلات جنگ سایبری در حوزه حقوق بینالملل را با رویکرد توصیفی- تحلیلی و گردآوری ترکیبی دادهها با استفاده از ابزار فیش و مصاحبه، مورد واکاوی قرار داده و راهکارهای مربوطه را ارائه نماییم.
اندیشگاه شریف و اندیشکده کاوشگران آینده (1384)، جنگ و دفاع سایبر: پروژه الزامات جنگهای نوین در فضای سایبر، مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
عبداللهخانی، علی (1386)، جنگ نرم 3؛ نبرد در عصر اطلاعات، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی معاصر.
معاونت پژوهش و تولید علم (1396)، رهیافتهایی نو در جنگ سایبری، جلد اول، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه اطلاعات و امنیت ملی.
معاونت پژوهش و تولید علم (1396)، رهیافتهایی نو در جنگ سایبری، جلد دوم، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه اطلاعات و امنیت ملی.
ناتانشاو، مالکوم (1395)، حقوق مخاصمات مسلحانه (مترجمان سیده لطیفه حسینی و نرگسسادات حسینی)، تهران: نشر خرسندی.
اسمعیلزاده ملاباشی، پرستو؛ عبداللهی، محسن و زمانی، سید قاسم (1396)، حملات سایبری و اصول حقوق بینالملل بشردوستانه (مطالعه موردی: حملات سایبری به گرجستان)، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 47، شماره 2، (تابستان 1396)، صص 559-537.
اصلانی، جبار و رنجبریان، امیرحسین (1394)، بررسی تطبیقی و تحلیل تعریف حمله سایبری از منظر دکترین، رویه- کشورها و سازمانهای بینالمللی در حقوق بینالملل، فصلنامه تحقیقات حقوقی، 18(71)، 278-257.
امیرلی، حسین و ثقفی، کامیار (1398)، ارائه مدل مفهومی ارزیابی تهدیدات تروریسم سایبری، فصلنامه علمی امنیت ملی، 9(33)، 424-389.
برادران، نازنین و حبیبی، همایون (1398)، قابلیت اعمال قواعد حقوق بینالملل بشردوستانه در جنگهای سایبری، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 49، شماره 1، (بهار 1398)، صص 158 - 139.
برادران، نازنین؛ حبیبی، همایون؛ زمانی، سید قاسم و هنجی، سید علی (1396)، کاربرد اصل عدم مداخله در امور داخلی دولتها در حملات سایبری، فصلنامه پژوهشهای سیاسی و بینالمللی، سال هشتم، شماره 33، (زمستان 1396)، صص 267 - 241.
حسینی، پرویز و ظریفمنش، حسین (1392)، مطالعه تطبیقی ساختار دفاع سایبری کشورها، فصلنامه پژوهشهای حفاظتی ـ امنیتی دانشگاه جامع امام حسین (ع)، سال دوم، شماره 5، (بهار 1392)، صص 68 - 41.
جعفری، افشین و توتونچیان، مهری (1398)، بررسی راهکارهای تحدید حملات سایبری از منظر حقوق بینالملل بشردوستانه، مجله اخلاق زیستی، ویژهنامه حقوق بشر و حقوق شهروندی، (1398)، صص 342 - 331.
جعفری، محسن و اسدی، فاطمه (1397)، بررسی ابعاد حقوقی جنگ سایبری با نگاهی به قواعد حاکم بر مخاصمات مسلحانه بینالمللی، فصلنامه مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، دوره 4، شماره 2، (تابستان 1397)، صص 63-57.
خلف رضایی، حسین (1392)، حملات سایبری از منظر حقوق بینالملل (مطالعه موردی: استاکسنت)، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیستم، شماره 73، (بهار 1392)، صص 153 - 125.
صلاحی، سهراب و کشفی، سید مهدی (1395)، جنگ سایبری از نظر حقوق بینالملل با نگاه به دستورالعمل تالین، دو فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات قدرت نرم، سال ششم، شماره 14، (بهار و تابستان 1395)، صص 47 - 28.
عباسی، مجید و مرادی، حسین (1394)، جنگ سایبر از منظر حقوق بینالملل بشردوستانه، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیستودوم، شماره 81، (بهار 1394)، صص 68-37.
فرحبخت، احمدرضا و دهقانی، مهدی (1398)، همگرایی جنگ الکترونیک و جنگ سایبری و الزامات اجرای آن در سازمانهای نظامی، فصلنامه امنیت ملی، سال نهم، شماره 31، (بهار 1398)، صص 219 - 199.
قاسمی، علی و بارین چهاربخش، ویکتور، (1391)، حملات سایبری و حقوق بینالملل، مجله حقوقی دادگستری، شماره 78، (تابستان 1391)، صص 145-115.
قاسمی، فرهاد و اسماعیلی فرزین، ایرج (1396)، جنگ هیبریدی در سیستم بینالمللی پیچیده-آشوبی، فصلنامه مدیریت نظامی، سال هفدهم، شماره 2، (تابستان 1396)، صص 92-52.
محمدی، علی (1396)، فضای سایبر: مفاهیم، امنیت، دفاع و استانداردها، کتاب منتشرنشده دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی.
نعمتی، لیلا (1397)، واکاوی جنگ سایبری در پرتو معاهدات بینالمللی، برگرفته از https://www.papsa.ir.
سازمان پدافند غیرعامل کشور (1394)، سند راهبردی پدافند سایبری کشور.
مرکز فضای مجازی نیروهای مسلح (1399)، بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در قبال حقوق بینالملل فضای سایبری.
ب. منابع انگلیسی
Betz, David, (2012), Cyberpower and international security, Foreign policy research institute.
Brewski J, (1986), Avoiding War in the Nuclear age, Boulder: Westview Press.
James B. Godwin III, Andrey Kulpin, Karl Frederick Rauscher and Valery Yaschenko, (2014), Russia-U.S. Bilateral on Cybersecurity: Critical Terminology Foundations 2, available at www.ewi.inf0
Johnson, Thomas A, (2015), CyberSecurity: Protecting Critical Infrastuctures from Cyber Attack and Cyber Warefare, CRC Press.
Kulesza, Joanna, (2009), State Responsibility for Cyber‐attacks on International Peace and Security, Polish Yearbook of International Law, Vol. XXIX, Electronic Copy Available at: http://ssrn.com/abstract=1668020
Maurer, Tim, (2011), Cyber Norm Emergence at the United Nations- An Analysis of the UN’s Activities Regarding Cyber-security, Belfer Center for Science and International Affairs.
Ralph, Langner, (2013), To Kill a centrifuge: a technical analysis of what Stuxnet’s creators tried to achieve, Langner anistitude.
Rid, T, (2013), Cyber War Will Not Take Place, New York: Oxford University Press.
Roscini, Marco, (2010), World Wide Warfare- Jus ad Bellum and Use of Cyber Force, Max Plank Yearbook of United Nations Law, Vol.14.
Schmitt, M. N, (2013), Tallinn manual on the international law applicable to cyber warfare, Cambridge Univercity press.
Shakarian, Paulo, (2011), “Stuxnet: Cyberwar Revolution in Military Affairs,” Small Wars Journal.
Shakarian, Paulo, Shakarian, Jana & Ruef, Andrew, (2013), Introduction to Cyber warfare: A Multidisciplinary Approach, USA, Elsevier.
United States, (2011),International strategy for cyberspace.
DOD, (2015),The Departmet of Defence Cyber Strategy.
United States, (2018), National Cyber Strategy of the United States of America.